Bu konu, 1940 yılına kadar, CHP’den vekil olmak isteyen ama olamayan, o tarihten sonra CHP’nin aleyhine dönen Necip Fazıl Kısakürek’in “Son Devrin Din Mazlumları” adlı, yalanlarla dolu kitabına dayanır. Bu yalanı, Timetürk sitesinde Nevzat Çiçek isimli birinin işlediğini görüyoruz. Bu yalan üzerinden, Şapka Devrimi ve Atatürk karalanmaya çalışılır. Sinan Meydan ve İlber Ortaylı bu konuyu ele almışlardır. Buna göre Rize’de istiklal mahkemesince asılan 6 kişi, vatana ihanet suçundan dolayı asılmıştır. Ayrıca Rize’de bombalamaya dair bir kayıt veya şahit yoktur. Şapka kanunu yüzünden asıldığı iddia edilen İskilipli Atıf hoca da vatana ihanetten asılmıştır. Zira kendisi İslam Teali Cemiyeti’nin kurucularından biriydi ve kurtuluş savaşı’na karşıydı.
Sinan Meydan anlatıyor;
Şapka Kanununa itiraz ettiler diye Rize’nin bombaladığı ve 8 kişinin şapka takmadığı veya şapkaya karşı çıktığı için idam edildiği koca bir yalan. Bu yalanın Necip Fazıl tarafından nasıl uydurulduğunu PANZEHİR adlı kitabında anlatmıştım.
Şapka için şehir bombalandı yalanı, Necip Fazıl’ın uydurması. Rize’de şapka bahanesiyle çıkarılan isyanda isyancılar karakol basıp jandarmayı esir almaya kalktı. İdam edilen 8 kişi onlardı. Yargılananların çoğu beraat etti.
Paylaştığımız Cumhuriyet gazetesindeki kupürde ise “şapka takmayanlar asıldı” veya “şapka karşı olanlar asıldı” demiyor. Şapka bahanesiyle çıkarılan silahlı bir isyandan söz ediliyor. Binlerce silahın devlete teslim edildiği belirtiliyor. Halkı isyana teşvik eden 8 kişinin idama mahkum edildiği duyuruluyor. 3 Aralık 1926 günü, Rize’de birkaç kişi tarafından tertiplenen şapka kanununa karşı bir isyan gerçekleşmiştir. Söz konusu ayaklanmanın tertipçileri İman Şaban ve ve Muhtar Yakup ve onların arkadaşlarıdır. Ortaya çıkan araştırmaya göre söz konusu tertipçiler, aynı mahkeme tarafından vatan hainliği yaptığı gerekçesi ile idam edilen İskilipli Atıf’ın eseri olan “Fenk Taklitçiliği ve Şapka” adlı risalesinden etkilenmiş ve şapka kanununa karşı ayaklanmaya karar vermişlerdir.
İşin kötü yanı bu söz konusu kışkırtıcılar yerel halkı kandırmışlar. Şöyle ki, köy halkına genel bir konunun konuşulacağı söylenmiş ve böylece Ulu Cami’nin önüne çağırılmışlardır. Bir yanda yerel halka bu yalanı söyleyen tertipçiler, diğer taraftan da hazırlık yaparak silahlı dağ eşkıyalarına haber vermişlerdir. Nitekim yerel halk, davet edilen yere ulaştıklarında söz konusu tertipçiler kalabalıktan faydalanarak yerel halkı Şapka kanununa karşı kışkırtmışlardır. Mahkemede yerel halkın ifadelerine göre oluşturulan tutanaklara geçen kayıtlara göre, yerel halk Muhtar Yakub’un akrabası Peçeli Mehmet tarafından şu sözlerle kışkırtılmıştır: “Ey ahali Ankara ihtilal içindedir. Mustafa Kemal Paşa üç yerinden yaralı olarak doktor elindedir. İsmet Paşa ortadan kaldırılmıştır. Dindar paşalarımız Hükümeti ellerinde aldılar, Şeriatı kurtarıyorlar. Korkacak bir şey kalmamıştır. Erzurum yapacağını yaptı. Biz de iştirak edelim.”
İsyanın tertipçileri olan İmam Şaban ile Muhtar Yakup, kendilerine eşlik eden silahlı eşkıyalar ile birlikte topladıkları yerel halk ile birlikte Botaniye Jandarma karakolunu basıp 6 askerimizi esir almışlardır. Daha sonra ise İmam Şaban, Rize’nin yağmalanmasını, Hükümet Konağı’nın basılmasını, hapishanenin boşaltılması gibi teklifler sunmuş ve tertipleyiciler, söz konusu planlarına alet olmak istemeyen yerel halkı da canlarıyla tehdit etmişlerdir. Görüldüğü üzere görünürde şapka kanuna isyan denilen şey:
- Suçsuz günahsız yerel halkın kandırılması ve daha sonra bunların kışkırtılmaya çalışılması
- Jandarma karakolumuzun isyan tertipleyicileri tarafından basılması ve askerlerimizin esir alınması.
- Rize’nin yağmalanması, hapishanelerdeki tutukluların kanunsuz bir şekilde serbest bırakılmaları
Peki sonra ne olmuştur?, Ergün Aybars’ın aktarımı ile: “150 kişilik silahlı bir kuvvet Rize’yi yağmalamak için hareket ettiyse de sonucu görebilen İslâhiye köylüleri ve onlar katılan diğer köylüler, jandarmaların silahlarını geri vererek yerlerine döndüler. Rize’de sert tedbirler haber alan diğer topluluk ise kendiliğinden dağıldı”. Görüleceği üzere köylüler, söz konusu harekete destek vermeyerek jandarmanın ve hükümetin yanında yer almıştır.
Peki olaylarla ilgisi olan Ankara İstiklal Mahkemesi isyanın tertipleyicileri ve isyana bilinçsizce katılan köy halkı ile ilgili hangi kararları almıştır? Söz konusu davada toplam 143 kişi tutuklandı. İsyanın tertipleyicileri olan İmam Şaban, Muhtar Yakup ve diğer 6 kişi “vatana ihanetten dolayı” idama mahkûm edildiler. Bunların dışında 14 kişi 15 yıl, 22 kişi 10 yıl, 19 kişi 5 yıl hapis cezasına çarptırılırken, kalan 80 kişi ise beraat etmiştir.
SİNAN MEYDAN