AHMET CEMALETTİN ÇELEBİ EFENDİ 1915 MİNEYİK KURULTAYI: ALEVÎ BEKTAŞİ OCAKLARININ TARİHÎ BULUŞMASI VE DEDELİK KURUMUNDA HİYERARŞİNİN YENİDEN İNŞASI
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşanan siyasal çalkantılar, özellikle I. Dünya Savaşı yılları, Anadolu’daki Alevî-Bektaşî topluluklarını da doğrudan etkiledi. 1826’daki Vak‘a-i Hayriye sonrasında Bektaşî tekkeleri kapatılmış, dedelik zincirinde ciddi kopmalar yaşanmıştı. Bu tarihsel kırılmaların ardından, Alevî-Bektaşî topluluklarının hem kendi iç örgütlenmelerini yeniden kurma hem de devletle ilişkilerini yeniden tanımlama ihtiyacı doğdu. İşte bu ihtiyaç, 1915 yılı güzünde Malatya’nın Arguvan ilçesine bağlı Kuyudere (eski adıyla Minayik) köyünde gerçekleştirilen “Dedeler Kurultayı” ile somut bir adım kazandı.
Kurultayın Düzenlenişi ve Katılımcılar
Kurultay, Hacı Bektaş Veli Dergâhı postnişini Pir Ahmet Cemalettin Çelebi’nin talimatıyla, dönemin önemli mürşitlerinden Sakallı Hüseyin Dede tarafından organize edilmiştir. Toplantıya Anadolu’nun dört bir yanından 40’tan fazla Seyyid Ocağı temsilcisi katılmıştır.
Kurultaya katıldığı tespit edilen bazı ocaklar şunlardır:
Ağuçan, Kureyşan, Kara Pir Bad, Baba Mansur, Üryan Hızır, Hıdır Abdal, Battal Gazi, Sinemil, Hubyar, Güvenç Abdal, Piri Baba, Derviş Cemal, Garip Musa, Gözü Kızıl, Hüseyin Abdal, Dede Kargın, Şeyh Bahşiş, Şeyh Hasan-Şeyh Ahmed Dede, Şah İbrahim, Pir Sultan, Şah Şaddı, Hızır Samut, Sarı Saltuk, Çoban Abdal, Şeyh Delil Berhican, Haydar Baba, Seyyid Sabur, Celal Abbas, Zeynel Abidin, İmam Rıza, Koyun Baba, Şıh Çoban, Veli Baba, Koca Leşker, Abdal Musa, Ali Baba, Hüseyin Gazi, Hasan Dede, Koç Baba ve Dedemoğlu.
Bu kadar geniş katılım, Mineyik Kurultayı’nın yalnızca bölgesel değil, Anadolu’daki tüm Alevî-Bektaşî ocaklarının müşterek iradesini yansıtan tarihsel bir buluşma olduğunu göstermektedir.
Kurultayın İki Ana Gündemi
- Mücahidin Alayı Kurma Girişimi
1 Ağustos 1914’te Osmanlı Devleti’nin seferberlik ilan etmesiyle birlikte, İttihat ve Terakki önderleri Talat ve Enver Paşa, Pir Ahmet Cemalettin Çelebi’den Alevî-Bektaşî aşiretlerinden gönüllü bir “Mücahidin Alayı” kurmasını istemiştir. Mineyik Kurultayı’nda bu çağrı değerlendirilmiş ve cepheye destek amacıyla gönüllü toplanması kararlaştırılmıştır. Bu girişim, Alevîlerin devletle tarihsel gerilimlerine rağmen “vatan müdafaası” için üstlendikleri bir sorumluluk örneği olarak kayda geçmiştir. - Dedelik Zincirinin Yeniden Tesis Edilmesi
Kurultayın en önemli ve kalıcı gündemlerinden biri ise dedelik kurumunun yeniden yapılandırılmasıdır. 1826’dan sonra bozulan mürşit–pir–rehber zincirinin yeniden inşası, genç dedelerin eğitilmesi ve ocaklar arası koordinasyonun sağlanması kararlaştırıldı. Bu bağlamda, Doğanzade Seyyid Hüseyin, küçük yaşına rağmen “Mürşid-i Kâmil” olarak seçildi; eğitimi için özel öğretmen tutulması ve tahsisat ayrılması kararlaştırıldı.
Alınan Kararlar
Ahmet Cemalettin Çelebi, tüm Anadolu’daki seyyidlerin başı ve “Mürşid-i Kâmili” olarak onaylandı.
Hacı Bektaş Veli Dergâhı, yeniden “Velâyet Makamı” olarak tescil edildi.
Ocaklar arası mürşit–pir–rehber ilişkileri düzenlenerek köy-köy, kasaba-kasaba talip bağlantıları belirlendi.
Dedelerin eğitimine ağırlık verilmesi ve gençleştirilmesi için planlama yapıldı.
Dede Kargın Ocağı’nın Rolü
Kurultayda etkin rol üstlenen ocaklardan biri de Dede Kargın Ocağıdır. Çorum ve çevresindeki talip topluluklarıyla güçlü bağları bulunan Dede Kargın evladı dedeler, özellikle dedelik zincirinin onarılması ve ocaklar arası dayanışmanın güçlendirilmesi yönünde aktif katkı sunmuştur. Bu, Dede Kargın Ocağı’nın yalnızca bölgesel değil, tüm Anadolu Aleviliği içinde merkezi bir rol üstlendiğini göstermektedir.
Kurultayın Önemi
Mineyik Kurultayı, Alevî-Bektaşî tarihinin nadir belgelenmiş kolektif irade toplantılarından biridir. Bir yandan Osmanlı’nın son döneminde Alevîlerin devletle kurduğu karmaşık ilişkiyi yansıtırken, diğer yandan “Serçeşme” olarak Hacı Bektaş Veli Dergâhı etrafında birleşme iradesini ortaya koymuştur.
Bu yönüyle, Cem Vakfı Onursal Başkanı Prof. Dr. İzzettin Doğan’ın da ailesiyle doğrudan bağlı olduğu ocakların (Baba Mansur, Ağuçan ve Şeyh Ahmed Dede ocakları) 1915’te Ahmet Cemalettin Çelebi’yi Mürşid-i Kâmil kabul etmiş olmaları, bugünkü Alevî kurumlarının tarihsel köklerinin Mineyik Kurultayı’na dayandığını göstermektedir.
Sonuç
1915 Mineyik Kurultayı, Alevî-Bektaşî topluluklarının hem tarihî koşulların dayattığı vatan savunması sorumluluğunu hem de kendi iç yapılanmalarını koruma ve güçlendirme iradesini bir arada ortaya koyduğu bir dönüm noktasıdır. Bu buluşma, Serçeşme Hacı Bektaş Veli Dergâhı etrafında yeniden bütünleşmenin ve dedelik kurumunun gençleştirilmesinin simgesi olarak Alevî tarih yazımında müstesna bir yere sahiptir.
Mehmet Özgür Ersan Abdal Yesari
Kaynaklar:
Hacı Bektaş Veli Dergâhı Arşivi (1915 tarihli belgeler)
Rıza Yıldırım, Aleviliğin Doğuşu ve Tarihi
Şakir Keçeli, Atatürk ve Bektaşilik
Sözlü tarih görüşmeleri (Ağuçan, Dede Kargın, Baba Mansur evlatları)
Hacı Bektaş Veli Dergâhı Arşivi – (1915 tarihli yazışmalar, Ahmet Cemalettin Çelebi’nin mektupları ve kurultay çağrı kayıtları).
Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti Belgeleri – (DH.EUM dosyaları, 1914–1916 tarihli seferberlik ve aşiretler yazışmaları).
Sözlü Tarih Görüşmeleri – (Arguvan Kuyudere, Çorum Camili, Malatya, Erzincan ve Tunceli yörelerinde yaşayan Ağuçan, Baba Mansur, Dede Kargın ve diğer ocak evlatlarının aktarımları)
Rıza Yıldırım, Aleviliğin Doğuşu ve Tarihi: Osmanlı’dan Günümüze Yol Ayrımları, İletişim Yayınları, 2018.
Rıza Aydın, Alevilik-Bektaşilik ve Hacı Bektaş Veli Dergâhı, 2016.
Şakir Keçeli, Atatürk ve Bektaşilik, Can Yayınları, 1999.
Doğan Kaplan, “Osmanlı’nın Son Döneminde Alevîlik-Bektaşîlik ve Ahmet Cemalettin Çelebi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı 60, 2011.
Bedri Noyan Dedebaba, Bektaşilik ve Alevilik Tarihi, Ardıç Yayınları, 1998.
İrene Melikoff, Uyur İdik Uyardılar: Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları, Cem Yayınları, 1993.
Ali Yaman, Ocaklar, Dedeler ve Talipler: Alevî İnanç Örgütlenmesinde Hiyerarşi, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002
Mehmet Özgür Ersan alıntı
